Читать книгу Język i komunikacja. Wprowadzenie dla pedagogów - Anna Wileczek - Страница 5

Książka Język i komunikacja. Wprowadzenie dla pedagogów wyrosła z moich doświadczeń związanych z kształceniem przyszłych nauczycieli – studentów kierunków pedagogicznych – oraz językoznawczych zainteresowań naukowych. Podczas zajęć i seminariów, odbywanych przeze mnie w ciągu kilkunastu ostatnich lat w obu tych dziedzinach, często podnoszono kwestię rozbieżności między liczbą godzin przeznaczoną na tzw. przedmioty językowe a zakresem treści z tego obszaru istotnych w pracy pedagogów i – co za tym idzie – ich potrzebami. Studenci kierunku nauczycielskiego odbywali zwykle kurs podstaw nauki o języku w wymiarze kilkunastu godzin, a także – związaną ściśle z ich przygotowaniem zawodowym – metodykę edukacji polonistycznej, propedeutyczne zajęcia z zakresu opieki logopedycznej czy emisji głosu. Zwykle także wszyscy przyszli pedagodzy mieli kilkunastogodzinne zajęcia z kultury słowa (na kierunkach nienauczycielskich – jedyne). Zgłaszano wówczas potrzebę, a nawet konieczność stworzenia „przewodnika”, który w jednym miejscu zgromadzi potrzebną wiedzę, umożliwi powtórzenie i usystematyzowanie zagadnień językowych oraz wskaże możliwości ich samodzielnego pogłębienia w razie potrzeby. Także absolwenci kierunków pedagogicznych niejednokrotnie podkreślali, że książka zbierająca podstawy wiedzy o języku i komunikacji byłaby bardzo przydatna, wręcz niezbędna w ich pracy. Ta bowiem wymaga nie tylko sprawnego posługiwania się językiem w komunikacji z uczniem i wychowankiem, ale także opanowania przynajmniej podstawowego zasobu wiedzy o języku z myślą o edukacji językowej dzieci.

W związku z tym prezentowana publikacja została zaprojektowana tak, aby uwzględnić przygotowanie merytoryczne w zakresie języka polskiego oraz kultury języka, co zostało określone w Standardzie kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela (zał. 1, 2, 3; (Dz.U. 2019, poz. 1450), i dać narzędzie do systematyzacji istotnych obszarów wiedzy o języku i komunikacji, a także wskazać problemy natury językowej, mogące wiązać się ze specyfiką pracy pedagogicznej w tej fazie kształcenia. Owa specyfika wynika w szczególności z etapu edukacyjnego, na którym nauczyciel (pedagog) styka się ze swoim wychowankiem i uczniem. Jest to czas intensywnego rozwoju i stymulacji umiejętności językowych i szerzej komunikacyjnych dziecka, ale także czuwania nad właściwym przebiegiem tego procesu.

Tym założeniom została podporządkowana niniejsza książka. Czytelnik otrzymuje więc najpierw informacje na temat definicji i sposobów opisu języka naturalnego oraz prawidłowości jego przyswajania przez dziecko (rozdział Język i mowa). Następnie identyfikuje język jako system znaków werbalnych realizowanych także w różnych innych kontekstach semiotycznych (rozdział Język jako system znaków). Informacje o zróżnicowaniu języków na świecie, a także o użytkowej specjalizacji języka naturalnego zawiera rozdział Zewnętrzne i wewnętrzne zróżnicowanie języka. Z kolei część Terytorialne, społeczne i biologiczne odmiany języka dotyczy aspektów socjolingwistycznych, w tym dialektów i gwar oraz społeczno-biologicznych odmian w obrębie języka etnicznego.

Po takim oglądzie pora zagłębić się w strukturę języka, w jego podsystemy (traktują o tym rozdziały: Dźwięki mowy i elementy prozodii; Wyrazić wyrazem, uchwycić frazeologizmem; W stronę morfologii. Struktura i odmiana wyrazów; O łączeniu słów. Wybrane zagadnienia składniowe) i zdefiniować „makroznaki”, jakimi są teksty i dyskursy (Tekst i dyskurs). W ostatnim z tych rozdziałów znajduje się także fragment poświęcony dyskursowi edukacyjnemu, zawierający najistotniejsze informacje na temat tzw. języka edukacji szkolnej, który stanowi duży problem dla uczniów z doświadczeniem migracji. Przypomnienie wiedzy o podsystemach i elementach języka, począwszy od fonemu (system fonologiczny), przez morfem (system morfologiczny), leksem (system leksykalny), wypowiedzenie (system składniowy) i tekst/dyskurs, jest konieczne dla zrozumienia procesu kształcenia językowego młodych użytkowników języka.

Część poświęcona systemowi językowemu w użyciu, czyli komunikacji, wykracza poza zagadnienia komunikacji stricte językowej w stronę komunikacji interpersonalnej (Komunikacja: akcja i interakcja (nie tylko) językowa) oraz aspektów związanych z etyką i estetyką słowa, by na końcu skupić się na wybranych aspektach komunikacji w relacjach: nauczyciel – uczeń, co jest podyktowane pamięcią o adresatach niniejszego opracowania.

Rozdział Komunikacja językowa dziecka – prawidłowości i odstępstwa rozwija zagadnienia sygnalizowane już na początku książki i na jej kolejnych kartach, ale tu potraktowane w sposób szczególny. Kieruję bowiem uwagę (przyszłych) pedagogów, szczególnie nauczycieli, na projektowane i typowe zarazem efekty kształcenia językowego na etapie wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej, aby następnie uwypuklić zagadnienia zaburzeń w rozwoju języka u dzieci, a także omówić ważne i narastające współcześnie problemy specjalnych potrzeb edukacyjnych. Pragnę nadmienić, że wybór zagadnień wynika z obserwacji problemów językowo-komunikacyjnych i ich częstotliwości wśród dzieci, na co wskazują zarówno naukowcy, jak i praktycy – nauczyciele tego etapu edukacyjnego.

Część ostatnia poświęcona jest nieustannie aktualnym kwestiom kultury języka, związanym ze sprawnością, poprawnością językową, najczęściej popełnianymi błędami jako naruszeniami określonej konwencji, a także z działalnością kulturalno-językową.

Na koniec jeszcze istotna uwaga na temat struktury książki; składa się ona z zamkniętych całostek – rozdziałów, które wprawdzie mają spełnić założenie prezentacji podstaw wiedzy językowej i komunikacyjnej, ale mogą być także czytane lub rozważane samodzielnie, np. w ramach poszczególnych tematów zajęć, a nawet w ramach różnych przedmiotów (w zależności od programu danego kierunku). Mogą stanowić wstępny materiał do dyskusji na zajęciach ze studentami czy warsztatach dla nauczycieli, ale też służyć przypomnieniu treści, które są potrzebne na danym etapie lub w danym momencie procesu kształcenia. W związku z tym nawiązania do wprowadzonych wcześniej aspektów czy powtórzenia pewnych pojęć wydają się konieczne, aby w pełni odebrać treść tak zaprojektowanego rozdziału (bez konieczności lektury poprzednich części). Z tego także powodu każdy z prezentowanych rozdziałów kończy się bibliografią oraz zawiera literaturę rozszerzającą dane zagadnienie.

* * *

W tym miejscu chciałam podziękować wszystkim osobom, które były pierwszymi czytelnikami i recenzentami niniejszego opracowania. Dzięki ich wiedzy, krytycznym uwagom, wnikliwości, ale też dzięki udzielonemu mi wsparciu i ciągłej motywacji książka ta powstała oraz zyskała prezentowany kształt. Mam tu na myśli szczególnie profesorów Uniwersytetu w Białymstoku dr hab. Elżbietę Awramiuk, prof. dr hab. Jolantę Szempruch oraz dr Alicję Giermakowską. Wdzięczność należy się także pani Dąbrówce Gujskiej, która czuwała nad procesem wydawniczym z ramienia Wydawnictwa PWN.

Drodzy pedagodzy, nauczyciele, opiekunowie, studenci, miłośnicy języka polskiego – będę spełniona, jeśli lektura tej książki lub jej części pomoże w systematyzacji treści dotyczących języka czy komunikacji, zainspiruje, a także – a może przede wszystkim – przekona Was, że nic nie istnieje poza językiem i nikt nie może być wykatapultowany na zewnątrz języka w celu rozkoszowania się wiedzą i nieskażoną interpretacją (John W. Murphy). Pamiętajcie o tym, wszak to język jest naszą miarą (Czesław Miłosz)!

Anna Wileczek