Читать книгу Język i komunikacja. Wprowadzenie dla pedagogów - Anna Wileczek - Страница 20

Biorąc pod uwagę powyższe dane, można pokusić się o wskazanie dróg rozwoju języka polskiego. Wraz z innymi odmianami słowiańskimi wyłonił się on z języka prasłowiańskiego, potem funkcjonował w obrębie grupy języków bałto-słowiańskich, by wreszcie, ok. VI w. n.e., wejść w obręb różnicującej się grupy języków słowiańskich (zachodniej) (ryc. 3.2).

Rycina 3.2. Pochodzenie języka polskiego

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Przybylska 2002: 430.

Ponadplemienny język polski wyodrębnił się w X w. wraz z powstaniem polskiej państwowości. Język polski zalicza się więc do grupy języków zachodniosłowiańskich. Wyróżnia się w jego rozwoju etap przedpiśmienny (do poł. XII w.), a więc etap dominacji języka mówionego, i piśmienny (od połowy XII w. do współczes-ności). Są to cezury umowne, ale przyjmuje się, że wysoki poziom pierwszych zabytków języka pisanego (takich jak: Bogurodzica, Kazania świętokrzyskie, Psałterz floriański) należy przypisać właśnie długiej tradycji polszczyzny mówionej. Za najstarsze w języku polskim uchodzi zdanie: Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai (Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj)¹⁵ zapisane w 1270 r. na 24 karcie tzw. Księgi henrykowskiej.

W okresie piśmiennym polszczyzny występują cztery podokresy:

1 1. staropolski – między XII w. a początkiem XVI w.,

2 2. średniopolski – od XVI w. do drugiej połowy XVIII w.,

3 3. nowopolski – od drugiej poł. XVIII w. do 1939 r.,

4 4. współczesny – po 1939 r. (Walczak 1999).

Współczesny język polski dysponuje ok. 40 fonemami i 90 głoskami. Należy do języków spółgłoskowych ze względu na przewagę spółgłosek nad samogłoskami. W związku z tym dość często występują w nim grupy spółgłoskowe (w ekstremalnym przypadku może to być nawet 4 spółgłoski (5 liter), np. niewstrząśnięty). Alfabet zawiera 32 litery oparte na zmodyfikowanym piśmie łacińskim: Aa, Ąą, Bb, Cc, Ćć, Dd, Ee, Ęę, Ff, Gg, Hh, Ii, Jj, Kk, Ll, Łł, Mm, Nn, Ńń, Oo, Óó, Pp, Rr, Ss, Śś, Tt, Uu, Ww, Yy, Zz, Źź, Żż. W użyciu są także 3 litery: Qq, Vv i Xx, jednak występują one tylko w słowach obcego pochodzenia.

Język polski należy do języków nieprozodycznych, gdyż występuje w nim stały – paroksytoniczny akcent, który służy do oddzielania wyrazów. Akcent pada na drugą sylabę od końca w wyrazach co najmniej dwusylabowych. Wyrazy dzielą się na sylaby (zgłoski), które mogą być otwarte (zakończone na samogłoskę) lub zamknięte (zakończone spółgłoską).

Zasób współczesnej polszczyzny można szacunkowo ustalić na podstawie liczby haseł występujących słownikach. W wielkich słownikach języka polskiego notuje się ich ok. 130 tys. Przykładami najdłuższych wyrazów są: przeintelektualizować (21 liter) oraz osiemdziesięciodziewięciokilometrowy (36 liter). Za najkrótsze wyrazy uchodzą np. jednoliterowe: a, i, w. Z kolei żółć to wyraz złożony wyłącznie z liter diakrytyzowanych, a wszczniesz (od wszcząć) to najdłuższy wyraz jednosylabowy.

Biorąc pod uwagę kryterium morfologiczne polszczyzna należy do języków typowo fleksyjnych: zawiera 9 kategorii fleksyjnych i ok. 30 form w kategoriach. Końcówki fleksyjne pozwalają na względnie swobodny szyk wyrazów w zdaniu. W polszczyźnie brakuje natomiast rodzajników, choć współcześnie coraz częściej i chętniej posiłkujemy się zaimkami w ich funkcji, np. jakiś, któryś, ten.

Dane zebrane w niniejszym podrozdziale uzmysławiają wielką wewnętrzną różnorodność języków, które reprezentują model języka naturalnego. Można jednak mówić także o wewnętrznym zróżnicowaniu języka. Ma to związek głównie ze sposobem i celem jego użycia w komunikacji międzyludzkiej.