Читать книгу Język i komunikacja. Wprowadzenie dla pedagogów - Anna Wileczek - Страница 24

1 Ośrodki wytwarzania mowy znajdują się w mózgu. Za czynności językowe odpowiedzialna jest lewa półkula mózgowa z okolicą Broki. W ten sposób (od nazwiska odkrywcy tego obszaru – Paula Broki) nazywana jest część wieczkowa i trójkątna zakrętu czołowego dolnego, odpowiedzialna za łączenie głosek w wyrazy i zdania oraz za formułowanie płynnych wypowiedzi. Z kolei ośrodek Wernickego (nazwa obszaru pochodzi od jego odkrywcy, Carla Wernickego) to obszar kory mózgowej znajdujący się w tylnej część zakrętu skroniowego górnego, obejmujący mechanizmy rozumienia znaczenia poszczególnych słów. Kieruje procesami rozpoznawania głosek, morfemów, wyrazów i zdań. Uszkodzenie tego ośrodka sprawia, iż warstwa brzmieniowa wypowiedzi jest wprawdzie prawidłowa, lecz mimo to komunikat jest całkowicie niezrozumiały. Dużą rolę w wytwarzaniu mowy odgrywa też kora ruchowa, zwłaszcza jej obszary odpowiedzialne za ruchy jamy ustnej. Ponieważ oba ośrodki znajdują się wokół bruzdy bocznej, zwanej bruzdą Sylwiusza, określa się je łącznie jako okołosylwialną okolicę mowy (zob. Kurcz 2000: 46–55). Z zaburzeniami pracy tych ośrodków, spowodowanymi organicznym uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych, związane są konsekwencje w postaci afazji (częściowego lub całkowitego zaburzenia mechanizmów programujących czynności mowy u człowieka, który już uprzednio je opanował).

2 W latach 80. XX w. Michaelle Canale i Merrill Swain wskazali na cztery główne komponenty kompetencji komunikacyjnej jako zdolności konkretnego użycia języka:

1 1. kompetencję gramatyczną: umiejętność posługiwania się strukturami wyrazowymi i regułami gramatycznymi,

2 2. kompetencję socjolingwistyczną: umiejętność tworzenia wypowiedzi odpowiednio do różnych kontekstów społecznych,

3 3. kompetencję dyskursu: umiejętności tworzenia spójnego tekstu (wypowiedzi) zgodnie z regułami dyskursu,

4 4. kompetencję strategiczną: właściwe stosowanie strategii komunikacyjnych (zob. Canale, Swain 1980; Canale 1983).

3 Edward Nęcka, Jarosław Orzechowski i Błażej Szymura wykładają w Psychologii poznawczej koncepcję Chomsky’ego następująco: „Dziecko nie może się nauczyć języka na drodze warunkowania, ponieważ wypowiada zdania, których nigdy nie słyszało, a ponadto robi błędy (zob. błąd hiperregularyzacji), których nigdy nie byłoby w stanie podsłuchać u dorosłych. Wobec tego dziecko musi dysponować wrodzoną kompetencją językową, której na początku nie ujawnia, ale która stanowi podłoże procesu przyswajania języka. Dzięki wrodzonej kompetencji językowej, proces ten jest niezwykle szybki i wydajny. Chomsky sądził, że ta wrodzona kompetencja językowa, którą odróżnia od wykonania, przybiera postać uniwersalnej gramatyki: systemu reguł leżących u podłoża każdego języka i określających zasady poprawnego łączenia słów w zdania. (…) Teoria ta głosi (…), że ludzie są w sposób wrodzony przygotowani do przyswajania złożonego systemu symbolicznego, jakim jest język, ponieważ wszystkie języki mają wspólne podłoże syntaktyczne” (Nęcka, Orzechowski, Szymura 2008: 604).

4 W tym kontekście subkodem języka naturalnego byłby język silbo, którego używa się na Gomerze (jednej z Wysp Kanaryjskich); składa się on wyłącznie z gwizdów i służy do porozumiewania się na dużych odległościach. Powstał na podstawie dialektu języka hiszpańskiego, którego brzmienie próbowano oddać za pomocą gwizdanych dźwięków o różnej wysokości (Jarzak vel Dobosz 2014).

5 Symbol * poprzedzający przykład językowy sugeruje użycie niezgodne ze współczesnymi normami językowymi.

6 Objaśnienie skrótów odnoszących się do historycznego etapu rozwoju polszczyzny: stp. – doba staropolska, śrp. – średniopolska, nwp. – nowopolska, wsp. – współczesna.

7 Podrozdział poświęcony został niezwykle popularnym współcześnie znakom, określanych mianem emotikonów, zaś znaki niewerbalne oparte na gestach, zostały omówione w rozdziale 10.

8 Emotikony występują w l. poj. zarówno w rodzaju męskim (emotikon), jak i żeńskim (emotikona), niemniej jednak Słownik języka polskiego PWN uznaje za właściwy rodzaj męski, a ściślej – męskorzeczowy (https://sjp.pwn.pl/so/emotikon;4963711.html [dostęp: 01.12.2019]).

9 Jak podają źródła internetowe, sam pomysł wykorzystania znaków typograficznych do stworzenia nowych symboli został wykorzystany już w 1881 r. w satyrycznym magazynie „Puck”.

10 Znaczenie: ;( ‘łzy’; <3 ‘serce, serdeczność’; :) ‘radość’. Oczywiście w tradycyjnych realizacjach emotikony należało „odczytywać” po obrocie o kąt 90 stopni.

11 Treści związane z różnorodnością języków świata oraz specjalizacją wewnętrzną języka naturalnego zostały zamieszczone w dwóch kolejnych rozdziałach.

12 Należy zwrócić uwagę na fakt, że dane szacunkowe mogą być różne ze względu na kwalifikowanie danego języka jako etnolektu (język grupy etnicznej) lub dialektu (odmiana terytorialna języka) (zob. Wójtowicz 2016: 10–11).

13 Cyt. za: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych. Biblia Tysiąclecia (1998), Poznań: Pallottinum.

14 Ustalenia językoznawców dowodzą, że większość współczesnych i wymarłych języków Europy i południowo-zachodniej Azji wywodzi się z jednego prajęzyka – praindoeuropejskiego. Hipoteza ta narodziła się w XIX w. jako pokłosie badań m.in. Franza Boppa, Jacoba Grimma, Augusta Schleichera, prowadzonych metodą porównawczą. Ich efekty to m.in. drzewo genologiczne języków indoeuropejskich (europejskich i azjatyckich), próby rekonstrukcji języka praindoeuropejskiego, prawa rozwojowe języka oraz podstawy językoznawstwa historyczno-porównawczego.

15 Wskazane zdanie tłumaczy się następująco: „Daj, (niech) ja poobracam kamieniem, a ty odpoczywaj”.

16 Istniało jednak kilka języków, które były używane wyłącznie w piśmie, np. kawi (literacki język oparty na gramatyce starojawajskiej), klasyczny tybetański czy klasyczny chiński wenyan (Wicherkiewicz 2016: 117).

17 Zachowanie komunikacyjne to użycie języka w różnych sytuacjach komunikacyjnych ze względu na założony cel.

18 Przykłady wypowiedzi stylizowanych: kolokwializacja: „Nigdy nie zdarzyło mi się widzieć tylu i tak beznadziejnych staruszków. Większość chlipała donośnie, jeden ciamkał, drugi mlaskał, trzeci ciągnął, czwarty siorbał, piąty był smutny i łysy” (Witold Gombrowicz, Ferdydurke); dialektyzacja: „W chałupie cicho było, jak zazwyczaj w niedzielę, kobiety zwijały się kole porządków, dzieci obsiadłszy miskę przed gankiem, pojadały z wolna, broniąc się łyżkami i piskiem przed Łapą, któren na gwałt rwał się do spółki, maciora stękała pod ścianą na słońcu, tak ją waliły łbami prosięta, dobierając się do mleka, to bociek rozganiał kury i gajdał się za źrebakiem baraszkującym w podwórzu” (Władysław S. Reymont, Chłopi); archaizacja: „Do Lublina i ja chętnie pójdę, bo tam białogłowy nad miarę gładkie i rzęsiste. Kiedy to która chleb krając, bochenek o się oprze, to nawet na nieczułym bochenku skóra od kontentacji czerwienieje” (Henryk Sienkiewicz, Potop).