Читать книгу Wolność emocjonalna - Judith Orloff - Страница 102

Cierpliwość sprzyja naszemu samopoczuciu oraz naszym interesom. Aby docenić biologiczne zalety tej cechy, zastanów się nad następującą kwestią: co powoduje, że osobie przestrzegającej diety udaje się nie sięgnąć po pyszne lody, a nałogowej zakupoholiczce udaje się powstrzymać od wyprawy na wielką wyprzedaż? Umiejętność odraczania gratyfikacji w czasie pozwala nam realizować bardziej długoterminowe cele. Cierpliwość jest świadectwem zwycięstwa mózgu racjonalnego nad mózgiem impulsywnym, jest to emocjonalny mechanizm obronny o podłożu ewolucyjnym.

Ewolucja naszego mózgu trwała miliony lat, na przestrzeni których pojawiła się potrzeba okazywania bardziej wyrafinowanej formy cierpliwości. Im bardziej skomplikowane stawały się zachowania istot ludzkich, tym bardziej rozrastała się ich kora nowa, stanowiąca obecnie większą część mózgu. Ta struktura odpowiada za dokonywanie ocen i planowanie oraz przebieg procesów intelektualnych. Cierpliwość była u naszych przodków wyrazem przystosowania – pomagała im w tropieniu zdobyczy, polowaniu za pomocą procy, wyrobie narzędzi i tworzeniu skomplikowanych rysunków naskalnych. Dzisiejsza super rozrośnięta kora nowa odpowiada również za cierpliwość w takich aspektach życia jak związki międzyludzkie czy walka ze stresem.

Naukowcy z Princeton University opracowali niezwykle prosty eksperyment, dzięki któremu udało im się potwierdzić, że ośrodkiem mózgu odpowiedzialnym za cierpliwość jest właśnie kora nowa. Studentom ochotnikom przedstawili do rozwiązania różne problemy, których część wymagała rozstrzygnięcia, czy określoną sumę pieniędzy wydać natychmiast, czy zachować na później. W trakcie podejmowania tych decyzji aktywność mózgów uczestników monitorowano techniką rezonansu magnetycznego. Uzyskane wyniki nie pozostawiały wątpliwości: kiedy ochotnicy decydowali się natychmiast wydać pieniądze, uaktywniał się ośrodek mózgu odpowiedzialny za odczuwanie emocji, kiedy odraczali gratyfikację w czasie, na monitorach badaczy rozświetlała się kora nowa. Stwierdzono zatem, że w zależności od podjętej decyzji ochotnicy korzystali z dwóch zupełnie różnych struktur anatomicznych. W praktyce największe znaczenie ma fakt, że cierpliwość jest bardziej wynikiem rozumowania niż odczuwania emocji. Mózg emocjonalny może mieć większe trudności z przewidywaniem przyszłości, mózg logiczny potrafi przewidzieć konsekwencje różnych działań i wykazać się większą cierpliwością w oczekiwaniu na pożądane rezultaty.

Jak ma się to wszystko do twojej emocjonalnej wolności? Odraczanie gratyfikacji w czasie jest bardzo ważną umiejętnością, która pozwala przejąć kontrolę nad własnym mózgiem. Nie chodzi o to, aby sprawować nadmierną kontrolę lub tłumić własną spontaniczność. Chodzi raczej o rozwijanie cierpliwości, czyli o strategię osiągania sukcesów. Któż z nas nie miał okazji przekonać się, że decyzje impulsywne, podejmowane pod dyktando naszego mózgu emocjonalnego, często dominują, skazując nas na ponoszenie przykrych konsekwencji? Jaki z tego wniosek? Kiedy chodzi o cierpliwość, nie zdawaj się na emocje. Skorzystaj ze swojej kory nowej, posłuż się darem rozumnego myślenia. Cierpliwość nie bierze się znikąd, musisz sobie na nią zapracować. Zrozum, że w obliczu frustracji musisz postanowić, iż zachowasz cierpliwość – nie jest to decyzja, którą podejmuje się pod wpływem emocji. Będę wyjaśniać, w jaki sposób korzystać z intuicji, podejmując decyzję, aby upewnić się co do słuszności dokonanego wyboru. Pamiętaj, że przeczucia są zawsze informacjami neutralnymi. Będzie to przykład harmonijnego funkcjonowania umysłu i instynktu.

Dlaczego niektórzy z nas są bardziej cierpliwi od innych? Co jest przyczyną niskiego poziomu tolerancji na frustrację? Badacze odkryli, że u osób mniej podatnych na frustrację określone ośrodki w obszarze kory nowej, utożsamiane z doświadczaniem tego uczucia, są silniej rozwinięte. Nie bez znaczenia pozostaje również temperament danej osoby. Już od wieku niemowlęcego niektórzy z nas frustrują się łatwiej niż inni. Dzieci o mniejszej tolerancji na frustrację wykazują skłonność do szybszego poddawania się, podczas gdy dzieci potrafiące przeciwstawić się napotykanym trudnościom są bardziej wytrwałe i nie rezygnują z pracy nad niedokończonym zadaniem. Co ciekawe, brak umiejętności tolerowania frustracji łączy się ze skłonnością do nadużywania substancji odurzających w dorosłym życiu, a także ze skłonnością do innych nałogów, w tym do objadania się. O naszym temperamencie decyduje w pewnym stopniu stan zdrowia i postępowanie naszych matek w okresie ciąży. Na przykład dzieci matek, które przed narodzinami dziecka zażywały crack, mają wyraźnie niższy poziom tolerancji na frustrację. Nie bez znaczenia są również czynniki genetyczne, choroby oraz indywidualny próg stymulacji i pobudzenia. Dzieci cierpiące na zespół deficytu uwagi (ADD) charakteryzuje niższy próg stymulacji, podobnie jak dzieci z wieloma innymi chronicznymi przypadłościami. Skłonności do okazywania cierpliwości zależą również od tego, jak zostaliśmy wychowani. Dziecko ignorowane lub wykorzystywane bardzo często staje się agresywne i łatwiej się frustruje. Dzieci rodziców, którzy odpowiednio radzą sobie z frustracją i rozczarowaniem, są lepiej przystosowane do skutecznego radzenia sobie z tymi emocjami.

Mądrość ludowa głosi, że uczenie dzieci wymaga wiele cierpliwości, ale nie wszyscy rozumieją, jak bardzo jest ona istotna. Najlepiej dowodzi tego klasyczny eksperyment, przeprowadzony na Stanford University. Wyobraź sobie następującą sytuację. Czteroletnie dzieci są pojedynczo wprowadzane do pokoju, w którym nic nie rozprasza ich uwagi. Wówczas jeden z badaczy daje im wybór. Mówi: „Możesz zjeść jeden cukierek już teraz lub poczekać, aż coś załatwię, a wtedy wrócę z dwoma cukierkami”. Część dzieci zjadała smakołyk natychmiast po tym, jak badacz wychodził z pokoju, inne czekały kilka minut, po czym nie wytrzymywały i sięgały po cukierka. Były i takie, które wytrwały w oczekiwaniu. Zwieszały głowy, zamykały oczy, czasami nawet coś sobie nuciły. Kiedy w końcu badacz wracał, otrzymywały swoje ciężko zapracowane dwa cukierki. Jeszcze ciekawsze okazały się późniejsze informacje o tym, jak te same dzieci radziły sobie w szkole średniej. Z dzieci, które zdecydowały się poczekać na drugi cukierek, wyrosły lepiej przystosowane, bardziej popularne, otwarte na przygody i godne zaufania nastolatki. Uzyskiwały też rewelacyjne wyniki w testach SAT (różnica sięgała aż 210 punktów). Nastolatki, które w dzieciństwie nie oparły się pokusie, były bardziej samotne, łatwiej się frustrowały, nie radziły sobie ze stresem i cofały się przed wyzwaniami. A zatem należy stwierdzić, że nasza skłonność do okazywania cierpliwości w dzieciństwie – będąca pochodną naszych uwarunkowań biologicznych, temperamentu i sposobu wychowania – ma ogromne znaczenie dla naszych sukcesów w dorosłym życiu.

Ale nawet jeżeli należysz do szerokiego grona osób, które nie były w dzieciństwie spokojne i nie miały cierpliwych rodziców, nie wszystko jeszcze stracone! Jeszcze dziś możesz zacząć pracować nad rozwijaniem swojej cierpliwości. Z biologicznego i zdrowotnego punktu widzenia jest to posunięcie genialne, bo pozwoli ci odwrócić niekorzystne oddziaływanie frustracji na twój organizm. Kiedy jesteś rozczarowany lub napotykasz na trudności, cierpliwość może być tym czynnikiem, który zadecyduje o przerwaniu reakcji zapalnej, wyczerpującej twój organizm. Cierpliwość pozwoli ci zareagować odprężeniem, które skutkuje ustabilizowaniem poziomu cukru we krwi, obniżeniem ciśnienia i poprawą nastroju, a w rezultacie wydłuża życie.

Podjęcie świadomej decyzji o odroczeniu gratyfikacji w czasie i rozwijaniu cierpliwości pomoże ci osiągnąć stan wolności emocjonalnej. Im częściej będziesz podejmował tę mądrą decyzję, tym bardziej będziesz się rozwijał biologicznie. Dlaczego? Przeprogramujesz układy neuronów na bardziej wydajne funkcjonowanie, zwiększając tym samym plastyczność swojego mózgu, czyli niesamowitą zdolność do wytwarzania nowych komórek i połączeń między nimi. Jest to jedno z najbardziej zaskakujących odkryć współczesnej neurobiologii. Nabywanie nowych umiejętności pobudza również mózg do wprowadzania modyfikacji w swojej strukturze – tym samym uniemożliwia mu leniwe ograniczanie się wyłącznie do już istniejących obwodów. Kiedy zatem zdecydujesz się podjąć świadomą walkę z myślami i zachowaniami, których źródłem jest frustracja, twój mózg zacznie się automatycznie przeprogramowywać, a w rezultacie odmłodnieje i zacznie sprawniej funkcjonować.

Jeżeli chcesz jak najszybciej doświadczyć korzyści płynących z drugiej przemiany, wykonaj następujące ćwiczenie. Uświadomi ci ono fizyczną przewagę cierpliwości nad frustracją. Poznasz coś, czym będziesz mógł się cieszyć na co dzień.

Wskazówka emocjonalna

Podejmij wyzwanie – rozwijaj cierpliwość, stojąc w kolejce

Chcąc stawić czoło frustracji, znajdź długą, powolną kolejkę i ustaw się w niej. Może to być kolejka w sklepie spożywczym, w banku lub na poczcie, a jeśli musisz przedłużyć ważność swojego prawa jazdy, zbierz się na odwagę i idź do centrum wszystkich kolejek, czyli do wydziału komunikacji. Tutaj pojawia się pewna trudność: zamiast się irytować i denerwować, zalewając tym samym organizm hormonami stresu, weź głęboki oddech. Powiedz sobie: „Będę spokojnie czekał i cieszył się chwilą wytchnienia”. Postaraj się przy okazji wczuć się w sytuację zawalonego papierami urzędnika. Uśmiechnij się i powiedz kilka uprzejmych słów ludziom, który razem z tobą stoją w kolejce. Wykorzystaj ten czas, by odpłynąć w świat marzeń. Poczuj, jak twoje ciało się rozluźnia, a stres gdzieś odpływa. Kolejki są doskonałym narzędziem testowania cierpliwości. Chcesz wzmocnić tę kompetencję? Naprawdę polecam stanie w najdłuższych możliwych kolejkach.

Frustracja jest reliktem z zamierzchłych czasów: dla większości naszych rodziców była podstawową formą komunikacji. Z biologicznego punktu widzenia frustracja nie ma najmniejszego sensu. Jej przeciwieństwem jest cierpliwość, dzięki której możemy być szczęśliwsi, zdrowsi i spokojniejsi. Rozwijaj swoją cierpliwość, ale nie oczekuj, że inni okażą ci cierpliwość jako pierwsi. To ty musisz zostać pionierem, wytyczającym nowe szlaki w sferze obniżania poziomu irytacji. Zmotywuj się do działania, powiedz sobie „Zmienię sposób postępowania, ponieważ moje dotychczasowe zachowanie się nie sprawdzało”. Cierpliwość jest atrakcyjna i zaraźliwa. Zacznij ją okazywać, a inni podążą twoim śladem – wówczas cierpliwość stanie się bardziej powszechna. To podejście progresywne, zgodne z naszymi uwarunkowaniami biologicznymi.