Читать книгу Bizancjum ok. 500-1024 - Группа авторов - Страница 22

Współgra to z wrażeniem, jakie wywołują inne szczątkowe dane na temat poddanych basileusa z okresu średniobizantyjskiego: że na różnych poziomach społeczeństwa istniały ukryte tendencje, nie uwzględnione nawet w ocalałych rejestrach podatkowych i traktatach230. Te punkty widzenia, założenia i praktyki, niekoniecznie świadomie, przeczyły zasadom ustalanym przez rządzącą elitę, podczas gdy nawet zdecydowani odstępcy mogli nie mieć pomysłu na jakąś realną alternatywę dla najwyraźniej nieodwracalnego biegu wydarzeń. Jednakże ten brak dopracowanej definicji „ortodoksji” sprawiał, że pisarze potrzebowali jej, by określić ortodoksyjne ryty, nakazy i zakazy oraz „błędy łacinników”, gdy ład imperialny zaczął się rozpadać i pojawiły się różne warianty ortodoksyjności231. Wszystko to sugeruje, że współczesny badacz może ująć cesarstwo z wielu perspektyw, jak również że za rzymską fasadą pozostaje do odkrycia jeszcze wiele ważnych, a zarazem zmiennych i trudno uchwytnych, kwestii.