Читать книгу Bizancjum ok. 500-1024 - Группа авторов - Страница 42

Pod koniec VI wieku wschodnie Cesarstwo Rzymskie znajdowało się, o czym wiemy po fakcie, na skraju radykalnej zmiany: wyłaniająca się arabska potęga pozbawi je wschodnich i południowych prowincji; Słowianie osiedlający się na Bałkanach odbiorą mu tamtejsze prowincje i odseparują Nowy Rzym od Starego; ostatnie ślady tradycyjnego, opartego na miastach społeczeństwa ulegną zatarciu w cesarstwie, które teraz ledwie było zdolne do obrony własnej stolicy, czy też naprawienia szkód będących następstwem katastrof naturalnych lub epidemii. Gdy analizuje się historię VI wieku, nietrudno dostrzec zalążki tego biegu wydarzeń. Idea chrześcijańskiej ortodoksji cesarstwa przyczyniła się do podziałów pomiędzy wschodnimi chrześcijanami, jak również do napięć między coraz bardziej greckim chrześcijaństwem cesarstwa a łacińskim chrześcijaństwem zachodniego Rzymu. Przestano korzystać z przestrzeni publicznych miasta, popadały one w ruinę albo stopniowo były zajmowane przez działalność prywatną.

Wszystko to prawda, lecz w tym kontekście nie można mówić wyłącznie o upadku. Życie publiczne miast mogło zamrzeć, ale zapewniło Kościołowi chrześcijańskiemu przestrzeń dla jego działalności: rytuały miejskie, które wyrażały zachowane poczucie tożsamości obywatelskiej, w coraz większym stopniu stawały się rytuałami chrześcijańskimi. Budowle kościelne również odgrywały coraz ważniejszą rolę jako miejsca publiczne i przenosząc się z peryferii miejskich, zdominowały centrum. Episkopaty rozrastały się, a towarzyszył temu wzrost znaczenia funkcji biskupa. Nasilający się kult ikon, za czym przemawiają coraz liczniejsze świadectwa z 2. połowy VI wieku, można słusznie przypisać „nieustającym potrzebom starożytnego miasta”364. Ta chrystianizacja nie jest ani fatalnym następstwem upadku, ani świadectwem sukcesu misji chrześcijańskiej. Jest raczej świadectwem zmiany i musi być oceniana niezależnie. Zjawiska zachodzące na poziomie miasta miały odpowiednik w przekształceniu cesarskiego rytuału, a może nawet ten proces zainspirowały. U schyłku VI wieku nasilała się tendencja do podpierania struktur władzy cesarstwa symbolami chrześcijańskimi: dwór cesarski przedstawiano jako odzwierciedlenie dworu niebiańskiego, zaś labarum Konstantyna towarzyszyły ikony Chrystusa i Jego Matki Dziewicy365. Chociaż to przekształcone społeczeństwo było w VII wieku bliskie katastrofy, zawierało w sobie zalążki przetrwania i odnowy. Społeczeństwo, któremu udało się przetrwać, zdecydowanie różniło się jednak od tego, które zamieszkiwało Cesarstwo Rzymskie na początku VI wieku.