Читать книгу Bizancjum ok. 500-1024 - Группа авторов - Страница 24

Zacznijmy od spraw prostych. Istnieją różne zbiory fragmentów tekstów źródłowych, zawierające wprowadzenia historyczne i przekłady. Stanowią one dobry pierwszy punkt odniesienia dla uczniów lub nauczycieli, którzy nie są specjalistami, ale myślą o prowadzeniu zajęć o Bizancjum. Istnieje dużo tekstów źródłowych z wczesnego okresu, objętego z grubsza przez część I niniejszej książki. Opracowanie Michaela Maasa porusza większość aspektów życia w strefie bizantyjskiej od czasów nawrócenia Konstantyna Wielkiego po arabskie inwazje w VII wieku – fragmentom ważnych tekstów towarzyszą ogólne uwagi233. Maas podaje szczegółowe informacje na temat witryn internetowych stanowiących specjalistyczne przewodniki po źródłach oraz zbiory tekstów. Duży wybór tekstów dotyczących chrześcijaństwa lub innych religii przygotował, z rzeczowymi wstępami, Douglas Lee234. Dostępne są też zbiory tekstów na temat doktryny, sporów doktrynalnych i organizowanych w ich następstwie soborów235. Wschodnia granica cesarstwa stanowi temat bardzo obszernego i kompletnego tekstu źródłowego236.

Bardzo nieliczne teksty źródłowe dotyczą w całości okresów środkowo- i późnobizantyjskiego – omawianych w części II i III niniejszego tomu. Temat przeciwstawnych cywilizacji Bizancjum i islamu poruszony jest w edycji Charlesa Branda, natomiast Deno Geanakoplos daje szeroki przegląd świata bizantyjskiego od czasów Euzebiusza po włoski renesans237. Więcej jest tekstów źródłowych na konkretne tematy, na przykład świetnie dobrany zbiór żywotów świętych w Byzantine defenders of images oraz w Holy women of Byzantium238. Pierwszy tom poświęcony jest sporowi o ikonoklazm, a na ten temat istnieją też inne przekłady i rzetelne przewodniki239. Powstały również zbiory tekstów źródłowych dotyczących bliskich kontaktów Bizantyjczyków z innymi ludami, związanych na przykład ze średniowiecznym handlem240, chrystianizacją Słowian241, światem islamu242, Normanami czy krucjatami243. Mogą być one pouczające, mimo iż reprezentują odmienne punkty widzenia, często wrogie Bizancjum.

Utrata bardzo wielu pisemnych materiałów źródłowych z Bizancjum stanowi jeden z powodów, dla których w tak wielkiej mierze polegamy na obcokrajowcach w poszukiwaniu wiedzy, na przykład o topografii samego Konstantynopola, czym na szczęście żywo interesowali się pobożni podróżnicy ruscy244. W Bizancjum, rozumianym jako struktura polityczna lub atmosfera kulturowa, jest jednak coś, co opiera się kategoryzacji czy uporządkowaniu przeglądu w sposób, w jaki można analizować – dajmy na to – cesarski Rzym. A obecnie zarówno teksty źródłowe, jak i przewodniki po przetłumaczonych źródłach mają rywala w postaci internetu. Rzetelny ogólny przewodnik po opublikowanych przekładach sporządziła Emily Hanawalt245, jednakże przyszłe przewodniki i zbiory tekstów źródłowych prawdopodobnie będą pojawiać się głównie w cyberprzestrzeni. Internetowe przewodniki są łatwo dostępne i mają wysoką jakość badawczą, o czym świadczą zbiory Paula Halsalla i Paula Stephensona246. Dobry internetowy wykaz przekładów żywotów świętych, które ukazały się w druku, oferowany jest przez bastion badań nad Bizancjum w świecie anglojęzycznym – Dumbarton Oaks Research Center w Waszyngtonie247. Internetowe przewodniki mogą być stale aktualizowane, a jest to zaleta, z której wynikać mogą również wady. Są jednak dobrze dostosowane do studiów bizantyjskich, skoro umożliwiają zgromadzenie w jednym miejscu źródeł i zasobów rozproszonych po różnych dyscyplinach i ośrodkach. Mogą być przydatne zarówno dla laików, jak i doświadczonych badaczy. Internet bezpośrednio udostępnia również materiały źródłowe, gdyż sztuki wizualne i dane archeologiczne można przedstawiać w różnym stopniu szczegółowości, niezmiernie wyraziście, lecz minimalnym kosztem.