Читать книгу Bizancjum ok. 500-1024 - Группа авторов - Страница 29

Do pewnego stopnia niespecjaliści mają więc całkiem dobry punkt wyjściowy, a uzupełniają go przetłumaczone zbiory listów lub poematów ważnych osobistości czy pracowników rządowych. Listy zebrane w celu publikacji miały po części wskazywać na przynależność autorów do elity polityczno-religijnej oraz na ich znajomość Pisma Świętego i klasycznej tradycji ludowej. Jednak ich stylizowane przymioty i wymyślone archaizmy niekoniecznie pozbawiały je prostej historycznej treści. Dotyczy to zwłaszcza zebranych listów patriarchów Mikołaja I Mistyka (901–907, 912–925) i Atanazjusza I (1289–1293, 1303–1309) oraz cesarza Manuela II Paleologa, natomiast inni autorzy listów, jak Leon z Synady, Jan Mauropous i Grzegorz Akindynos, ujawniali nieco informacji o wydarzeniach w relacji cesarz–Kościół270.

Wielki logoteta Teodor Metochites, „mąż stanu za dnia, uczony nocą”, napisał Poematy „do samego siebie”, szukając pocieszenia z powodu utraty realnej władzy271. Nie ma godnych następców Historii sekretnej Prokopiusza z Cezarei272, ale napuszoność i pobożność członków dworu cesarskiego zapewniały scenerię różnic politycznych, chętnie prowadzono tam osobistą rywalizację, jak również uciekano się do podtekstów krytycznych i satyry. Krytyka niekiedy stawała się jawna, jak w przypadku opisowych portretów Psellosa w jego dziele Czternastu bizantyjskich władców, gdzie Psellos stwierdził, że wszystkie działania cesarza są „mieszanką zła i dobra”, a także wykpiwał cesarzy, takich jak Konstantyn IX, którzy we własnych oracjach wynosili własne imię pod niebiosa273. Dziwactwa i złe uczynki dawnych cesarzy były krytykowane po zmianie dynastii, o czym świadczy pośmiertna reputacja Michała III (842–867). Także całe dynastie cesarzy były ganione przez zwolenników ikon, jak patriarcha Nikeforos i Teofanes Wyznawca.