Читать книгу Bizancjum ok. 500-1024 - Группа авторов - Страница 30

Praca Teofanesa jest przykładem dość odmiennej perspektywy autorów, którzy interesowali się głównie boskim planem dla ludzkości od momentu stworzenia oraz sprawami mającymi bezpośrednie znaczenie dla wiary i Kościoła. W ich opowieściach pewną rolę odgrywały królestwa starożytnych Persów, Asyryjczyków i Macedończyków, jak również zmienne koleje losów Izraela. Interesowały tych autorów też czyny pierwszych chrześcijańskich cesarzy rzymskich, ale to ujęcie było zabarwione ich własnym poglądem na to, czym jest ortodoksja: cesarze heretyccy lub po prostu niemoralni spotykali się z potępieniem, a spodziewanym skutkiem ich odstępstwa było wywołanie gniewu Boga. W takim wypadku zadaniem autora było opisanie ich złych uczynków i wynikających stąd katastrof.

Dzieło Teofanesa obejmuje okres od panowania Dioklecjana (284–305) po rok 813, ale była to kontynuacja pracy Jerzego Synkellosa, którego kronika powszechna miała być rzetelną, ciągłą chronologią wydarzeń, począwszy od Księgi Rodzaju274. Euzebiusz i Jan Malalas także śledzili wydarzenia od początku, aczkolwiek mieli nieco inne cele. Taka forma szeroko zakrojonego pisarstwa cieszyła się wśród Bizantyjczyków dużą popularnością. Późniejsi pisarze, jak w XII wieku Jan Zonaras kontynuowali tę tradycję, dołączając streszczenia wydarzeń bliższych ich czasom (dotąd nie istnieją jednak przekłady na język angielski)275. Tak więc opisywaniem wydarzeń politycznych i kościelnych częściowo zajmowali się duchowni lub pobożne osoby świeckie, które uznawały cesarstwo za byt ustanowiony przez Boga, lecz których stosunek do poszczególnych cesarzy był ambiwalentny, a czasem dość nieprzychylny.

Inny punkt widzenia znajduje się w pracach skupiających się na ziemskich losach cesarstwa, które jednak również opierają się na różnorodnych tekstach pochodzących z długiego okresu. Jedną z takich prac jest tekst Jana Skylitzesa, obejmujący okres od akcesji Michała I w 811 roku po koniec XI wieku. Skylitzes przerobił różne starsze prace, w tym część tekstu autora znanego jako Teofanes Continuatus oraz – prawdopodobnie – wspomnienia pewnego generała, spisane w związki z rozczarowaniem z powodu odejścia ze służby i opisujące jego wyczyny od Armenii po Sycylię276.

Wydarzenia z wczesnego i środkowego okresu cesarstwa były więc relacjonowane przez różnych komentatorów, których teksty są obecnie dostępne w przekładzie na język angielski. Ich prace obejmują głównie sprawy polityczno-militarne i kościelne i w różny sposób, choćby nawet gołosłownie, potwierdzają przekonanie, że ideały ortodoksji i cesarstwa były współzależne, choć nie wszyscy autorzy je utożsamiali.