Читать книгу Bizancjum ok. 500-1024 - Группа авторов - Страница 25

Medium elektroniczne jest tak ważne dla zapoznania studentów ze źródłami, ponieważ Bizancjum było świadomie „wizualną” kulturą. W oczach elity ekspozycje i obrazy były nieocenionym środkiem projekcji ideologii cesarstwa. W sferze religijnej właściwe przedstawianie Chrystusa, świętych i scen sakralnych służyło do wyrażania doktryny, pouczania i umoralniania, ale i w najprawdziwszej formie przekazywało to, co boskie248. Począwszy od okresu średniobizantyjskiego, pewne ikony czczono przez wzgląd na ich moc cudotwórczą, a zwykłym ikonom często przypisywano szczególne przymioty. Częściowo z tego właśnie powodu kult ikon stał się przedmiotem sporu, który ukazuje różnorodność poglądów Bizantyjczyków na ten temat. Pominąwszy wspomniane już prace, fragmenty tekstów dotyczących sporu o ikony znajdują się w opracowaniu Cyrila Mango, The art of the Byzantine empire. Ten autorytatywny zbiór obejmuje większość aspektów sztuk wizualnych, w tym budowle i umieszczone w nich dzieła sztuki, zaś zwięzły komentarz pełni funkcję przewodnika po bizantyjskich pismach na temat obrazów249. Pisma te, podobnie jak same obrazy, zwykle mówią nam więcej o przekonaniach i ideałach Bizantyjczyków, ich wyobrażeniach o tym, czym powinna cechować się doktryna religijna lub jak wielki zachwyt powinny wywoływać budowle czy mozaiki, niż o tym, jak odbierali je zwykli ludzi, czy jaki był prawdziwy stan rzeczy. Autorami tych pism były na ogół osoby lepiej wykształcone. Metaforyka polityczna i ceremoniał dworski także przedstawiały porządek rzeczy jako projektowany przez elitę rządzącą, jej przedstawicieli i miłośników, nie ukazywały zaś realiów politycznych, codziennych spraw czy warunków życia osób nieuprzywilejowanych. Dotyczy to nawet sytuacji, gdy na przykład analiza malowideł kościelnych umożliwia uchwycenie jakichś szczegółów ubioru zwykłych ludzi250.

W metaforyce wizualnej, podobnie jak w wielkiej części ocalałej literatury bizantyjskiej, dostrzegamy często idealny schemat rzeczy, czyli to, jak najwyżsi przedstawiciele bizantyjskiego Kościoła i cesarstwa chcieli, aby ich postrzegano – nie ukazują one rzeczywistości251. Jednakże reprezentacje te są przynajmniej przystępne dla ludzi nieobeznanych jeszcze w problematyce Bizancjum, którzy mogą analizować metaforykę religijną i polityczną lub czytać przekłady normatywnych dzieł, wyidealizowane przedstawienia żywotów świętych oraz oracje i historie pochodzące z kręgów imperialnych i kościelnych. Można je odczytywać i interpretować na różne sposoby, aczkolwiek niuanse i aluzje są wyraźniejsze dla osób bardziej doświadczonych lub tych, którzy znają ortodoksyjne tradycje wschodnie i praktyki od podszewki. Pierwsze wrażenia związane z tymi przedstawieniami niekoniecznie daleko odbiegają od tych, jakie chcieli wywołać ich twórcy, zaś przesłanie ewidentnie normatywnych tekstów często jest wystarczająco jasne.