Читать книгу Ludzkie działanie - Ludwig Von Mises - Страница 56

Rozum to specyficzna, charakterystyczna cecha człowieka. Prakseologia nie musi zajmować się pytaniem, czy rozum jest odpowiednim narzędziem do poznania ostatecznej i absolutnej prawdy. Rozum stanowi przedmiot jej zainteresowania tylko w tym zakresie, w jakim umożliwia człowiekowi działanie.

Wszystkie obiekty stanowiące substrat ludzkich wrażeń, spostrzeżeń i obserwacji są również odbierane przez zmysły zwierząt, ale wyłącznie człowiek ma zdolność przetwarzania bodźców zmysłowych w obserwację i doświadczenie. Jedynie człowiek potrafi porządkować różne obserwacje i doświadczenia w spójny system.

Działanie jest poprzedzone myśleniem. Myślenie to rozważanie dotyczące przyszłego działania i refleksja na temat działania z przeszłości. Myślenie i działanie są nierozdzielne. Każde działanie zawsze opiera się na określonej idei dotyczącej związków przyczynowych. Jeśli się myśli o związku przyczynowym, to rozważa się twierdzenie pewnej teorii. Nie można sobie wyobrazić działania bez myślenia, a praktyki bez teorii. Zarówno rozumowanie, jak i teoria mogą być błędne czy niepoprawne; jednak żadne działanie nie może się obyć bez myślenia i teoretyzowania. Jednocześnie myślenie jest zawsze myśleniem o potencjalnym działaniu. Jeżeli nawet rozważa się coś czysto teoretycznie, to teorię na określony temat uznaje się za poprawną, o ile działanie zgodne z jej warunkami może doprowadzić do przewidywanego przez nią skutku. I nieistotne jest, czy logicznie rzecz biorąc, takie działanie jest realne, czy nie.

Tylko jednostka myśli. Społeczeństwo nie myśli, tak samo jak nie je i nie pije. Ewolucja racjonalnego myślenia – od naiwnego myślenia człowieka pierwotnego po bardziej subtelne rozumowania współczesnej nauki – dokonywała się w społeczeństwie. Mimo to samo myślenie jest zawsze dokonaniem jednostek. Istnieje wspólne działanie, ale nie ma wspólnego myślenia. Istnieje jedynie tradycja, która przechowuje myśli i przekazuje je innym jako bodziec, który pobudza ich myślenie. Człowiek nie dysponuje jednak inną możliwością przejęcia myśli swoich poprzedników jak przemyślenie ich od nowa. A wtedy ma oczywiście możliwość kontynuowania dokonań intelektualnych swoich poprzedników. Najważniejszy nośnik tradycji to słowo. Myślenie jest powiązane z językiem i na odwrót. Pojęcia wyrażają się w terminach. Język stanowi zarówno narzędzie myślenia, jak i narzędzie społecznego działania.

Historia myśli i idei odzwierciedla międzypokoleniowy dyskurs. Myślenie charakterystyczne dla późniejszych czasów wyrasta z myślenia poprzednich epok. Bez tej stymulacji intelektualny postęp byłby niemożliwy. Ciągłość ewolucji człowieka, zasiew dokonany z myślą o potomnych i zbieranie plonów z ziemi zaoranej i uprawianej przez przodków, przejawia się również w historii nauki i idei. Po przodkach odziedziczyliśmy nie tylko pewien zasób różnego rodzaju produktów, które stanowią źródło naszego bogactwa materialnego. Odziedziczyliśmy po nich także myśli, teorie i technologie, dzięki którym nasze myślenie jest produktywne.

Myślenie jest jednak zawsze przejawem aktywności jednostek.