Читать книгу Ludzkie działanie - Ludwig Von Mises - Страница 62

Wszystkie kategorie prakseologiczne są wieczne i niezmienne jako jednoznacznie określone przez logiczną strukturę ludzkiego umysłu i naturalne warunki, w których żyje człowiek. Zarówno w działaniu, jak i w teoretycznych rozważaniach dotyczących działania człowiek nie może się uwolnić od tych kategorii ani poza nie wykroczyć. Działanie, które byłoby różne od działania określonego tymi kategoriami, jest niemożliwe, i nie sposób go sobie nawet wyobrazić. Człowiek nie jest w stanie pojąć czegoś, co nie byłoby ani działaniem, ani jego brakiem. Nie istnieje historia działania; nie istnieje ewolucja, która wiodłaby od braku działania do działania; nie istnieją stany przejściowe między działaniem a jego brakiem. Jest tylko działanie i niedziałanie. A każde konkretne działanie w całości spełnia wszystkie ustalenia dotyczące kategorii działania w ogólnym sensie tego pojęcia.

Każde działanie może posługiwać się liczbami porządkowymi. Aby posłużyć się liczbami kardynalnymi i dokonać na ich podstawie arytmetycznego wyliczenia, muszą być spełnione szczególne warunki. Warunki te pojawiły się w trakcie ewolucji społeczeństwa opartego na kontrakcie. Tym samym stało się możliwe obliczanie i kalkulacja w planowaniu przyszłego działania oraz w ocenie jego rezultatów. Liczby kardynalne oraz ich wykorzystanie w działaniach arytmetycznych są również wiecznymi i niezmiennymi kategoriami ludzkiego umysłu. Jednak ich przydatność w przewidywaniu i ocenie działania zależy od tego, czy są spełnione specyficzne warunki, które nie istniały we wczesnych etapach rozwoju człowieka. Okoliczności te pojawiły się dopiero z czasem i pewnego dnia znów mogą zniknąć.

Powstanie prakseologii i ekonomii było możliwe dzięki poznaniu tego, co dzieje się w świecie, w którym działanie daje się ująć w liczby i skalkulować. Ekonomia jest w istocie teorią dotyczącą tych działań, w których stosuje się kalkulację lub może się ją zastosować, o ile spełnione są określone warunki. Podział na działanie, w którym można zastosować kalkulację, oraz działanie, w którym nie można jej wykorzystać to rozróżnienie o kapitalnym znaczeniu zarówno w życiu człowieka, jak i w badaniach dotyczących ludzkiego działania. Cechą charakterystyczną współczesnej cywilizacji jest przede wszystkim to, że wypracowała ona metodę umożliwiającą wykorzystanie arytmetyki w licznych sferach działalności. I stąd niektórzy mówią o „racjonalności” cywilizacji, choć epitet ten jest niezbyt poręczny i często mylący.

Uchwycenie umysłem i analiza zagadnień systemu rynkowego opartego na kalkulacji stanowiły punkt wyjścia myślenia ekonomicznego, które ostatecznie doprowadziło do stworzenia ogólnej wiedzy prakseologicznej. Jednakże konieczność rozpoczęcia wykładu ogólnego systemu wiedzy ekonomicznej od analizy gospodarki rynkowej, służącej zbadaniu problemu kalkulacji ekonomicznej, nie wynika z przesłanek związanych z tym historycznym faktem. Taka kolejność nie wynika z przesłanek historycznych ani heurystycznych, lecz jest wymogiem ścisłej logiki. Zagadnienia będące przedmiotem ekonomii nabierają wyrazistości i wymiaru praktycznego jedynie w kontekście gospodarki rynkowej opartej na kalkulacji. W badaniach dotyczących innych systemów gospodarczej organizacji społeczeństwa, takich, które nie dopuszczają jakiejkolwiek kalkulacji, analizy te można zastosować wyłącznie jako hipotezy i metafory. Kalkulacja ekonomiczna ma podstawowe znaczenie w zrozumieniu problemów powszechnie nazywanych ekonomicznymi.