Читать книгу Antykruchość Jak żyć w świecie, którego nie rozumiemy - Nassim Nicholas Taleb - Страница 32

Niektórzy rozumieją, że systemy mogą potrzebować pewnej dozy stresu i niepokoju, ale dostrzegają tę zależność tylko w wybranych obszarach. Świadczy to o zależności kontekstowej naszych umysłów, przy czym kontekst to pewien obszar lub kategoria aktywności. Część ludzi potrafi zrozumieć określoną koncepcję na gruncie jednej dziedziny, na przykład medycyny, ale nie widzi jej na innym obszarze, na przykład w życiu społeczno-ekonomicznym. Albo rozumie coś w klasie szkolnej, ale już nie w bardziej złożonym środowisku ulicznym. Ludzie z jakiegoś powodu nie rozpoznają sytuacji poza kontekstami, w których zwykle się z nimi spotykają.

Jaskrawy przykład zależności kontekstowej zaobserwowałem na podjeździe hotelu w pseudomieście, jakim jest Dubaj. Facet wyglądający na bankowca kazał bagażowemu w uniformie nieść swoje walizki (potrafię natychmiast rozpoznać bankowców określonego typu, ponieważ mam na nich alergię, która wpływa nawet na to, jak oddycham). Jakiś kwadrans później zobaczyłem, jak ten sam bankowiec ćwiczy na siłowni, unosząc ciężarki w taki sposób, jak gdyby machał ciężką walizką. Zależność kontekstowa jest wszechobecna.

Ale problem nie polega tylko na tym, że mitrydatyzm i hormeza są znane w (niektórych) kręgach medycznych, a niedostrzegane w innych obszarach, takich jak życie społeczno-ekonomiczne. Nawet w obrębie medycyny bywają ignorowane. Ten sam lekarz może zalecić ci ćwiczenia, żebyś „wzmocnił organizm”, a kilka minut później wypisać receptę na antybiotyki z powodu błahej infekcji, żebyś „się nie rozchorował”.

Kolejny przykład zależności kontekstowej: zapytajcie obywatela Stanów Zjednoczonych, czy jakaś pararządowa organizacja, ciesząca się znaczną niezależnością (i działająca bez ingerencji Kongresu) powinna kontrolować ceny samochodów, porannych gazet i win Malbec, które należą do jej obszaru zainteresowań. Wpadłby we wściekłość, bo to pogwałciłoby wszystkie zasady, na których opiera się ten kraj, i już za samo to pytanie nazwałby was komunistycznymi, postradzieckimi szpiegami. W porządku. Potem zapytajcie go, czy agencja tego samego rządu powinna kontrolować rynek walut, głównie kurs dolara w stosunku do euro oraz mongolskiego tugrika. Identyczna reakcja: nie jesteśmy we Francji. A później zwróćcie mu delikatnie uwagę, że System Rezerwy Federalnej w Stanach Zjednoczonych zajmuje się kontrolowaniem i zarządzaniem ceną innego dobra, innej wartości, zwanej w gospodarce stopą oprocentowania, stopą procentową. Libertariański kandydat na prezydenta Ron Paul został uznany za wariata, bo zaproponował zniesienie Rezerwy Federalnej albo ograniczenie jej roli. Ale zostałby uznany za wariata także wtedy, gdyby zaproponował utworzenie instytucji kontrolującej inne ceny.

Wyobraźcie sobie człowieka, który ma zdolności lingwistyczne, ale nie potrafi przełożyć pojęć z jednego języka na drugi i uczy się na nowo znaczenia słów: „krzesło”, „miłość” i „szarlotka” za każdym razem, kiedy poznaje nowy język. Nie rozumie, że: house (angielski), casa (hiszpański) i byt (semicki) to jedno i to samo. W pewnym sensie wszyscy cierpimy na tę przypadłość, ponieważ nie rozpoznajemy tej samej koncepcji, kiedy zostanie przedstawiona w innym kontekście. To tak, jak gdyby człowiek dawał się zwieść najbardziej zewnętrznej warstwie rzeczywistości, opakowaniu, błyszczącemu papierowi prezentowemu. Dlatego nie dostrzegamy antykruchości w oczywistych, zbyt oczywistych miejscach. W przyjętym sposobie myślenia o sukcesie, rozwoju ekonomicznym czy innowacji nie mieści się idea, że muszą one być skutkiem nadmiernej kompensacji w obliczu stresorów. Nie dostrzegamy też działania mechanizmu nadmiernej kompensacji na innych obszarach. (A zależność kontekstowa tłumaczy również, dlaczego wielu badaczy nie zauważa, że niepewność, niepełne zrozumienie, nieład i zmienność są członkami tej samej rodziny).

Owa nieumiejętność przekładu to ograniczenie umysłowe, które dotyka wszystkich ludzi. Jeśli zależy nam na mądrości i racjonalności, musimy wykonać pewien wysiłek, żeby obalić tę barierę.

Teraz zajmijmy się dokładniej kwestią nadmiernej kompensacji.