Читать книгу Wybierz szczęście - Sonja Lubomirsky - Страница 83

Wyobraź sobie, że umarł twój ukochany pies. Jesteś pod presją tego, że masz na głowie mnóstwo pracy. Twoje dziecko ma problemy z sercem i musi niezwłocznie przejść operację. Właśnie skasowałeś samochód, nie mając ubezpieczenia. Bliski przyjaciel nie odpowiada na twoje telefony. Cała ta sytuacja jest co najmniej stresująca, a być może dramatyczna. Jak sobie z tym poradzisz? Otóż psycholodzy już od dawna wyróżniają dwa rodzaje zaradności: zaradność zorientowaną na problem i zaradność zorientowaną na emocje. Ci z nas, którzy wykazują zaradność zorientowaną na problem, próbują brać sytuację w swoje ręce, podejmować konstruktywne działania, dążą do rozwiązania problemu i przezwyciężenia niekorzystnych czynników. Oczywiście, rozwiązanie problemu nie zawsze jest możliwe. Kiedy umiera ukochana osoba, to nie jest coś, co da się „naprawić”. W takich przypadkach jedyną rzeczą, która może pomóc, jest zaradność emocjonalna, czyli zarządzanie swoją reakcją na wystąpienie niekorzystnego zdarzenia. Zaradność zorientowana na emocje to na przykład zmienianie myślenia i zachowania tak, aby złagodzić żal: przez psychoterapię, spędzanie więcej czasu z rodziną lub angażowanie się w ważne dla nas przedsięwzięcie. Nie dziwi więc, że tam, gdzie widzimy możliwość zaradzenia kryzysowi przez konstruktywne działanie, zwykle staramy się rozwiązywać problem, a kiedy uważamy, że niekorzystną sytuację po prostu musimy wytrzymać, sięgamy po zaradność emocjonalną.

Zaradność zorientowana na problem. Jak wskazuje nazwa, zaradność zorientowana na problem polega zasadniczo na rozwiązywaniu problemów. Załóżmy, że masz duże trudności z dotrzymywaniem terminów w pracy i czujesz się tym przytłoczony. Co robisz? Opracowujesz rozwiązania. Rozważając każde potencjalne rozwiązanie, porównujesz jego koszty z korzyściami. Po takiej analizie wybierasz potencjalnie najlepsze z rozwiązań i wprowadzasz je w życie. Takim rozwiązaniem może być na przykład rozmowa z przełożonym, w której poprosisz o zmienienie zakresu twoich obowiązków i przygotowanie nowego, bardziej wykonalnego harmonogramu pracy albo o przeniesienie na inne stanowisko. Ludzie zorientowani na rozwiązywanie problemów rzadziej popadają w depresje w reakcji na stresujące sytuacje.

Oto kilka przykładów na to, jak ludzie opisują siebie w sytuacjach, kiedy są zorientowani na rozwiązanie problemu (te wypowiedzi są zaczerpnięte z powszechnie znanego testu na rodzaj zaradności):

 Koncentruję się na tym, żeby coś z tym zrobić.

 Robię to, co trzeba zrobić, krok po kroku.

 Staram się opracować strategię, która wskaże, co mam zrobić.

 Robię plan działania.

 Odkładam na bok inne sprawy, żeby skupić się na problemie.

 Pytam innych, co powinienem zrobić.

 Rozmawiam z kimś, kto może zrobić w danej sytuacji coś konkretnego.

Tak w dużym skrócie wygląda zaradność zorientowana na problem.

Zaradność zorientowana na emocje. Wszystko, co piszę o rozwiązywaniu problemów, wygląda bardzo dobrze na papierze, lecz jeśli jakieś zdarzenie lub sytuacja jest poza twoją kontrolą albo jeśli twoje negatywne emocje są tak przytłaczające, że nie jesteś w stanie podjąć żadnego konstruktywnego działania, to bardziej adekwatną - a często jedyną możliwą - drogą jest zaradność emocjonalna.

Istnieje wiele działań budujących szczęście opartych na zaradności emocjonalnej. Niektóre z nich dotyczą sposobu zachowania, a inne sposobu myślenia (jednego bądź wielu różnych sposobów myślenia). Działania dotyczące zachowań to na przykład przekierowywanie uwagi z nękającego nas problemu na coś innego, wykonywanie ćwiczeń fizycznych (np. spacer, który poprawi twoje samopoczucie) bądź poszukiwanie wsparcia emocjonalnego ze strony bliskich nam osób (np. rozmowy z przyjaciółmi, którzy nas lubią i rozumieją). Generalnie ludzie, którzy często robią coś, co sprawia im przyjemność (np. wychodzą do kina lub jeżdżą na pikniki z przyjaciółmi), łatwiej uwalniają się od trosk, zdenerwowania i stresu, więc szybciej osiągają stan gotowości, w którym mogą podjąć działania zmierzające do rozwiązania konkretnych problemów. Z kolei działania kognitywne - te dotyczące sposobu myślenia - mogą polegać na pozytywnym reinterpretowaniu sytuacji (np. uczenie się na doświadczeniu, znajdowanie pozytywnych stron niekorzystnych sytuacji), na akceptowaniu negatywnych zdarzeń (kiedy uczymy się żyć z tym, co się stało) lub na zwracaniu się ku religii (podnoszeniu się na duchu wiarą w życie po śmierci). Badacze od lat prowadzą prace nad skutecznością - tu weź głęboki oddech - zaradności kognitywnej zorientowanej na emocje. W pozostałej części rozdziału omawiam szczegóły tych badań, ale mam ku temu ważny powód: techniki ćwiczenia zaradności, które ci proponuję, nadają się do wykorzystania w bardzo wielu różnych sytuacjach, są łatwe do opanowania i są potencjalnie bardzo skuteczne.

Zaradność zorientowana na problemy a zaradność emocjonalna. Nie ulega wątpliwości, że oba rodzaje zaradności są cenne, w zależności od sytuacji i typu osobowości. Niektórzy badacze próbują uczyć tych samych ludzi obu tych strategii. W jednym z badań przeprowadzono siedem sesji, podczas których radzono wdowom i wdowcom, jak pogodzić się ze stratą drugiej połówki. Wszyscy uczestnicy odczuli ulgę, z tym że mężczyźni skorzystali bardziej na zaradności emocjonalnej, zaś w przypadku kobiet skuteczniejsze okazały się techniki zaradności zorientowanej na problem. To sprowadza się do ogólnej prawidłowości mówiącej, że najlepsze rezultaty osiągamy wtedy, gdy uczymy się czegoś nowego, czego wcześniej nie mieliśmy w zwyczaju robić. To oznacza, że mężczyźni powinni bardziej koncentrować się na emocjach, a kobiety - na działaniach zmierzających do rozwiązywania problemów.

Inne badania wykazały, że kiedy mamy do czynienia z nieprzemijającym kłopotem, dobre rezultaty daje zarówno zaradność emocjonalna, jak i zaradność zorientowana na problem. Przeprowadzono sześciotygodniowy eksperyment, w którym wzięły udział kobiety uważające się za bezpłodne. Podczas wspólnych sesji uczestniczki uczyły się obu rodzajów zaradności. Techniki zaradności emocjonalnej złagodziły wśród uczestniczek stres (po zakończeniu eksperymentu kobiety wykazywały mniej objawów depresji), natomiast techniki zaradności zorientowanej na problem pozwoliły im poradzić sobie z kłopotem (kobiety, które opanowały te techniki, w końcu zostały matkami).