Читать книгу Od kultury "ja" do kultury "siebie" - Roma Sendyka - Страница 11

Zainteresowanie Jamesem nie było w powojennej Polsce skorelowane z tempem udostępniania jego tekstów w języku polskim. Ponad wiek trzeba było czekać na tłumaczenie The Principles of Psychology (1890)113 – pracy, której dziesiąty rozdział poświęcony jest definicji pojęcia self. W wersji skróconej wydanej w Polsce w 2002 roku nie kontynuowano rozpoczętej przed wojną tradycji terminologicznej: znikła jaźń, self zamieniono na „ja” lub złożenie „samego siebie”, choć dyskutując tezy Jamesa w 1994 roku (w pracy Jednostka – działanie – społeczeństwo. Koncepcje jaźni w filozofii amerykańskiego pragmatyzmu), Leszek Koczanowicz konsekwentnie używał terminu jaźń.

Uwaga, jaką obdarzono na początku ubiegłego wieku filozofię Jamesa, nie przełożyła się też na szybkie przyswojenie idei interakcjonizmu symbolicznego wyrastającego na gruncie amerykańskiego pragmatyzmu. Wydane pośmiertnie w latach 30. pisma George’a Herberta Meada (zwłaszcza Mind, Self and Society, 1934) docierały do Polski już po drugiej wojnie światowej114. Opublikowane w roku 1975 tłumaczenie Mind… zatytułowano Umysł, osobowość i społeczeństwo, a termin self utknął pośród synonimów słowa „ja”. Starannie omijana była też możliwość użycia w owym tekście terminu jaźń115. Ireneusz Krzemiński skrajnie krytycznie oceniał tę publikację – potencjalnie podstawową dla moich rozważań – pisząc: „Eksperyment ten [tj. zastąpienie self terminem osobowość – R.S.], jak wolno sądzić, czyni całe partie wywodów Meada niemal całkowicie niezrozumiałe, albo też jawnie wypacza sens tych wywodów”. Dalej pisze wprost: „Nie jest to jedyna wada polskiego przekładu. Jego jakość jest na tyle fatalna, że wydanie w tej postaci Umysłu, osobowości i społeczeństwa uznać można za spory skandal edytorski. Czytając ten przekład w żaden sposób nie można zrozumieć, dlaczego tak nieciekawe, nużące i mgliste wywody od kilkudziesięciu lat wywołują ferment intelektualny”116.